Bize bahşedilen eşsiz bir savunma sistemine sahibiz. Her gün belki milyonlarca hastalık yapıcı organizmaya maruz kalıyoruz, havadan, yiyecekler ve içeceklerden aldığımız toksik maddeler vücudumuza giriyor ancak tüm bu saldırılar karşı tıkır tıkır işleyen bir sistemle korunuyoruz. İşte bir koruyucu kalkan olarak görev yapan bu sistemin adı: Bağışıklık sistemidir.
Bilim kurgu filmlerinden aşina olduğumuz zombileri birçoğumuz biliriz. Ortaya yeni çıkan ve ne olduğu tam olarak bilinmeyen bir virüs salgını, uzaydan gelen parazit bir canlı ya da bir bakteri ile bütün insanlar enfekte olup zombiye dönüşür ve enfekte olmayan bir avuç insan da bu zombilere karşı mücadele eder. Peki, böyle bir şey mümkün mü? Bütün dünyayı kırıp geçirecek ve insanlığın sonunu getirecek bir salgın yaşanabilir mi? Bilim kurguyu bir kenara bırakıp bu soruya şöyle kısaca bir cevap verebiliriz: Hayır.
Bize bahşedilen eşsiz bir savunma sistemine sahibiz. Her gün belki milyonlarca hastalık yapıcı organizmaya maruz kalıyoruz, havadan, yiyecekler ve içeceklerden aldığımız toksik maddeler vücudumuza giriyor ancak tüm bu saldırılar karşı tıkır tıkır işleyen bir sistemle korunuyoruz. İşte bir koruyucu kalkan olarak görev yapan bu sistemin adı: Bağışıklık sistemidir. Bağışıklık sistemi tıpkı bir ülkenin düzenli ordu sistemi gibi işliyor. Ve bu ordunun hastalıklara karşı onlarca silahı ve çeşitli askerleri var. Bir salgınla dünya üzerindeki tüm insanların yok olmasının önüne geçen sebep ise bağışıklık sistemimizin bir parçası olan MHC (Büyük Doku Uyum Kompleksi-Major Histocompatibility Complex) molekülleridir.
Bağışıklık sisteminde bulunan bazı özel hücrelerin hastalık yapıcı etkene (ilgili organizmanın antijeni) karşı savunma oluşturabilmesi için bu antijenin, antijen sunan hücreler tarafından alınıp işlenmesi ve hücre yüzeyinde sunulması gerekir. İşte antijenlerin sunum işlemini yapan moleküllere MHC molekülleri denir. Böylece sunulan bu antijenler bağışıklık sistemindeki ilgili hücre tarafından tanınır ve bağışıklığın oluşumunda önemli bir safha gerçekleşmiş olur.
İnsan genomunda MHC moleküllerinin kodlanmasını sağlayan genlerin bulunduğu bölge ise majör doku uygunluk kompleksi olarak adlandırılır. MHC moleküllerini kodlayan bu genler organizmadaki en polimorfik* genlerdir. İnsanda 2010 yılı ile 4400 farklı MHC alleli** olduğu bildirilmiştir ve bu sayı her geçen gün artmaya devam etmektedir. Ayrıca bu genlerde oluşan nokta mutasyonları, gen dönüşümleri ve parça değişimi gibi durumlarla MHC genlerinde yeni polimorfizmler oluşmakta ve her geçen gün MHC genlerindeki çeşitlilik artmaya devam etmektedir. Ayrıca bu genlerin bir özelliği daha vardır. Normalde bir bireye anne ve babasından geçen genlerden bir tanesi baskın olur ve etkisini gösterirken diğeri ise baskılanır, örneğin anneniz kahverengi gözlü babanız siyah gözlü ise, normal durumda siz ya kahverengi gözlü ya da siyah gözlü olursunuz. Ancak MHC genlerinde hem anneden hem babadan gelen genlerin tamamı aktiftir. Yani hem annenizdeki hem de babanızdaki MHC molekül çeşitliliği size geçmiş olur.1
Peki, tüm bunların mânâsı nedir? Niçin MHC moleküllerinin bu kadar çeşitli olması önemlidir? Yukarıda sayılan tüm bu olayların sonucunda MHC moleküllerindeki çeşitlilik artmaktadır. Böylece her birimizin kendine özgü parmak izi olduğu gibi adeta her birimizin kendine özgü bir bağışıklık sistemi vardır. Böylece olası bir salgına karşı bazılarımız hasta olurken birçoğumuz ise aynı hastalığı hissetmeden atlatabilmektedir. İşte bu yüzden tüm insanlığı yok edecek bir salgın hastalık mümkün görünmüyor. Örneğin bugünlerde gündemimizde olan Covid-19 salgınında dünya üzerinde insanların sadece %0,6’sı ciddi şekilde hastalanırken, %99,4’ü hafif şekilde bu salgını atlatmaktadır.2 MHC moleküllerinin bu şekilde çeşitli olması dünya üzerindeki hayatın kesintisiz devam etmesinin oldukça önemli bir sebebidir.
*Genetik Polimorfizm: Genetik polimorfizm ise aynı popülasyonda bir bölgedeki (lotusta) bulunan genin iki veya daha fazla allelinin belli frekansta görülmesidir.3
**Allel: (İng. allelomorph) Bir genin anneden ve babadan gelen alternatif kopyalarından birisi. Bir organizmada aynı alleleden iki kopya bulunur.4 Örneğin bezelyedeki tohumun, rengini belirleyen genin kapladığı alan bir lokustur. Bir lokusta mevcut renk bilgilerinin her birine de ‘‘allel’’ adı verilir. Sarı renk bir allel, yeşil renk bir allel. Daha genel bir tarifleme ile bir genin değişik biçimlerine allel adı verilir.5
Kaynakça
1.Yalçın B., Major doku uygunluk kompleksi (MHC) molekülleri: genel özellikleri ve hastalıklarla ilişkisi, Sürekli Eğitim Continuing Medical Education DOI: 10.4274/turkderm.47.s2
2.https://www.worldometers.info/coronavirus/ , 30.11.2020
4.Türk Hematoloji Derneği, Genetik Terimler Sözlüğü, http://www.thd.org.tr/thdData/Books/723/genetik-terimler-sozlugu.pdf , 30.11.2020
5.https://www.turkcebilgi.com/allel , 11.30.2020
YORUMLAR
-
İlk yorumu yapan siz olun!